Türk Halk Müziğinde yaylı çalgılar

         

Geleneksel Türk Halk Müziği Yaylı Çalgılar Nelerdir?

Kabak Kemane

Kabak kemane, Türk Halk Müziği'nin telli, yaylı ve deri kapaklı sazlarımızın tek örneğidir. Menşei Orta Asya'ya dayanmaktadır. Kabak kemane, Türkiye'de özellikle Batı Anadolu'da (Ege Bölgesi'nde) yaygın olarak kullanılan bir sazdır. Kabak, kabak kemane, rebap (Güneydoğu Anadolu'da rubaba, Hatay yöresinde hegit) ve ıklığ gibi adlar ile bilinmektedir. Orta Asya Türkmenlerinin Gijek adını verdiği ve Azerbaycan halk müziğinde Kemança adıyla kullanılan çalgı da aynı köktendir. Gövdesi kabak veya hindistan cevizi, göğsü deri, iki veya üç telli olan bir halk çalgısıdır.

Yörelere ve biçimlerine göre farklılık gösterir; Yay için at kılı kullanılması tercih edilir. Su kabağı sap kısmından 1/3 oranında kesilir. Bu bölüme tekne adı verilir ve üzeri eskiden tavşan, günümüzde ise yürek zarı ile kaplanır. Tekne çapı yaklaşık 10-15 cm arasındadır. tekneden sonra sap ve burgular gelir. Gövdenin en alt kısmında, çalgıcının kabak kemaneyi dizine dayayıp çalması için demir çubuk vardır. Bu çubuk aynı zamanda kabak ile sapın birbirini tutmasını da sağlar. Kemane perdesiz bir çalgı olduğu için her türlü kromatik ve komalı ses elde edilebilir. Ses genişliği, 2,5 oktavdır. Kabak kemane geçmişten günümüze kadar otantik görünüşünü korumuş bir halk çalgısıdır.

Kemençe

Kemençe, Güneydoğu Karadeniz bölgesinde yaygın olan ve rebap,keman türü yaylı çalgılarla akraba olduğu sanılan, bir yay yardımıyla çalınan üç telli geleneksel halk çalgısının adı olup, klasik kemençe ile karıştırılmasını önlemek amacıyla Karadeniz kemençesi ya da Laz kemençesi olarak da adlandırılmaktadır. Bilinen en eski yaylı çalgı olan rebap (Arapça rababah) Avrupa'ya, 9. yüzyılda Bizans üzerinden (lyra adıyla) ve MS 11. yüzyılda Müslüman Arapların kontrolü altında olduğu dönemde İspanya üzerinden Rebec adıyla iki koldan yayılmış, Ortaçağ ve Erken Rönesans dönemi boyunca yoğun olarak kullanılmıştır.Çok sayıda farklı teoriye karşın Karadeniz kemençesinin Rumlar tarafından Kapadokya kemanesi olarak da adlandırılan Kabak kemaneden form olarak ne zaman farklılaştığı kesin olarak bilinmemektedir. Karadeniz kemençesi temel müzik aleti olduğu Giresun,Ordu ile Trabzon'un yanı sıra Kuzey Gümüşhane ve Batı Rize'de, kısmen Samsun sahilinde, Cumhuriyet döneminde Karadenizlilerin topluca göç ettiği Adapazarı, İzmit köylerinde ve büyük şehirlerde, 1923 mübadelesiyle Yunanistan'a giden Rumlar tarafından başta Selanik olmak üzere Kuzey Yunanistan'da yer alan göçmen köylerinde kullanılmaktadır.
Kemençenin gövdesi dut,karadut,akça ağaç,ardıç,ladin veya erik ağacından tamamen elde oyularak tip ve özelliklerine göre 3-15 gün içerisinde yapılmaktadırAşağıdan yukarı doğru re la mi olarak akord edilir 1,5 oktav ses alanı vardır. Özellikle Görele, Vona(Perşembe), Ordu, Fatsa, Ünye Eynesil, Mesudiye, Akyazı, Vakfıkebir, Akçaabat, Tonya, Maçka, Sürmene'de süreklilik arz eden kemençe yapımcılığı genellikle babadan oğula geçmekte ve yapımcılar hiçbir resmi eğitim kurumunun formasyonundan geçmemektedirler.
İnce uzun bir yapısı vardır.Gövde kısmı dut veya cevizden yapışır.3 tellidir ve teller re la mi olarak akortlanır.1,5 oktav ses alanı vardır.
19. yüzyıla dek bağırsak olan teller yerini metal olanlara bırakmıştır. Teller inceden kalına doğru zil, sağır ve bom olarak adlandırılmaktadır.

Kamança

Kamançanın sap kısmı erik ağacından, gövde kısmı ise bir süre bekletilmiş ceviz ağacından oyularak yapılıyor. Daha hoş tınlama elde etmek için yay ardıç ağacından yapılıyorken üzerindeki teller daha doğrusu kıllar atlardan elde ediliyor. Ceviz ağacının oyulması ile elde edilen gövdenin ön kısmına ve arka kısmına delik açılıyor. Arka kısım delik hali ile bırakılırken ön kısım balık derisi geçirilerek kapatılıyor. Teller 4 adet. Kamança 4 tele sahiptir, 70 cm boyundadır, makama ve ezgilerin şekline göre çeşitli akord sistemleri vardır. En çok kullanılan akord biçimi 5 li 4 lü 5 li’dir. Kamança’nın yaygınlaşması 19 yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlamıştır.